ਦੀਵਾਲੀ ਜਾਂ ਦੀਪਾਵਲੀ ਇਕ ਮੌਸਮੀ ਮੇਲਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਪੂਰਬਲੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਮੌਸਮੀ ਮੇਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਸ ਮੇਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮਿਥਹਾਸਿਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਜੁੜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਥੋੜੀ ਬਹੁਤੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਨਾਲ ਦਿਵਾਲੀ ਮੇਲਾ ਕੋਈ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੇਲਾ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਾਨਣ ਲਈ ਉਮਰ ਦਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਔਰਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਮੇਲਾ ਹੈ। ਦੀਵਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ, ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੀਆਂ ਮਠਿਆਈਆਂ ਨਾਲ ਸਜੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਪਟਾਕਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ, ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਉਡਾਣ ਭਰਦੀ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਜੂਏ ਦੀ ਹਾਰ ਜਿੱਤ । ਦੀਵਾਲੀ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਜਿੱਤੇ ਹਾਰੇ ਜੁਆਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਇਕ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਖਾਣ ਸਾਂਝਾ ਕਰਾਂਗਾ ( ਜੇ ਜੁਆਰੀਏ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤਾਂ ਮੰਜੇ ਚਾਰ ਜੁਆਰੀਆ ਇਕ ਅਤੇ ਜੇ ਜੁਆਰੀਏ ਦੀ ਹਾਰ ਮੰਜਾ ਇਕ ਜੁਆਰੀਏ ਚਾਰ ) ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੀਵਾਲੀ ਲੰਘਦਿਆਂ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਆਖਦੇ ਸੁਣੇ ਗਏ ਹਨ ਅੱਜ ਇਕ ਦਿਨ ਘੱਟ ਸਾਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਦੀਵਾਲੀ ਵਿਚ।

ਇਸ ਮੌਸਮੀ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸਬੰਧ ਚੰਦਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਸਮੇਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੰਡੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਮਹਿਵਰ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਕਾਰਨ ਸਮਾਂ ਦਿਨ ਰਾਤ ਵਿਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਦਿਨ ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਭੱਜਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਅੰਧੇਰ ਚਾਨਣ ਦਾ ਮਿਲਗੋਭਾ ਰਾਤ, ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ “ ਲੈਲਾ ਤੂਂ ਬੇਸ਼ਕ ਕਾਲੀ ਏਂ ਪਰ ਬੜੇ ਨਸੀਬਾਂ ਵਾਲੀ ਏਂ। ਥਕੇ ਟੁਟੇ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਪਹੁੰਚਾਵਣ ਵਾਲੀ ਏਂ “ ( ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ) ਵੱਧਦੇ ਚੰਦਰਮਾਂ ਨੂੰ ਰਾਧਾ ਪੱਖ ਜਾਂ ਸ਼ੁਦੀ ਪੱਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਰਨਮਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੱਸਿਆ ਤਕ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੱਖ ਜਾਂ ਬੱਦੀ ਪੱਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਚੰਦਰਮਾਂ ਕੋਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਕੋਈ ਭੰਡਾਰ ਨਹੀਂ , ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਇਸ ’ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਚਮਕ ਨਾਲ ਸਾਡੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵੀ ਰੌਸ਼ਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੰਦਰਮਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਧੇਰ ਚਾਨਣ ਲੁਕਣਮੀਚੀ ਖੇਲਦਾ ਮੱਸਿਆ ਪੁੰਨਿਆ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਕਰਮਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੌਸਮ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ( ਸੂਰਜ ਏਕੋ ਰੁਤਿ ਅਨੇਕ ॥ ਨਾਨਕ ਕਰਤੇ ਕੇ ਕੇਤੇ ਵੇਸ॥) ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕਰਮਾ ਸਮੇਂ ਵਿਥ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਨਾਂ ਹੀ ਚੰਦਰਮਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕਰਮਾ ਵਿਥ‘ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਿਰਮਾ ਚੱਕਰ ਗੋਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੰਡਕਾਰੀ ਲੰਬੂਤਰਾ ਹੈ । ਕਤਕ ਦੀ ਮਸਿਆ ਵੇਲੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਤਰੀ ਹਿੱਸਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਭਾਰਤ ਵੀ ਹੈ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿੱਥ’ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਕਤਕ ਦੀ ਮੱਸਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਸਿਆ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅੰਧੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ( ਕਈਆਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੀਵੇ ਬਲਣ ਕਾਰਨ ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਰਾਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਧੇਰੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ) ਮੱਨੁਖ ਬਾਕੀ ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਬਲਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਜਦ ਉਸ ਨੂੰ ਖੌਫਨਾਕ ਹਨੇਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਅੱਗ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਡੰਡੇ-ਸੋਟਿਆਂ ਨਾਲ ਖੜਾਕ ਕੀਤੇ ਉਚੀ-ਉਚੀ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਇਆ ਅੱਗ ਦਾ ਵੱਡਾ ਧੂਣਾ ਲਾ ਕੇ ਕਤਕ ਦੀ ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਦੀਪਾਂ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲਦਾ-ਬਦਲਦਾ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਲਾਟੂਆਂ ਤਕ ਦਾ ਸਫਰ ਤੈਅ ਕਰ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਮੈਂ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਦਵਾਨ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਕੁਝ ਉਨਤੀ ਹੋਈ ਨਗਰ ਵਸ ਗਏ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬੀਜ ਬਜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਨਾਂ ਤਾਂ ਨੈਹਰਾਂ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਟਿਊਬਵੈੱਲ, ਝੋਨਾ,ਮੱਕੀ, ਤਿਲ ਵਗੈਰਾ (ਸੌਣੀ ਦੀ ਫਸਲ ) ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਪਾਣੀ ਬਰਸਾਤ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਜੂਨ, ਜੁਲਾਈ, ਅਗਸਤ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਚੋਮਾਸਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਮੌਨਸੂਨ ਆਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਅਗਸਤ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹਿਸਾ ਸਤੰਬਰ ਦਾ ਵਰਖਾ ਰੁਤ ਸਦਾਉਂਦਾ ਹੈ ।ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਬਰਸਾਤ ਨਾਂ ਪਵੇ ਤਾਂ ਗੋਹਾਰਾਲੀ ( ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਗੋਹਾ ਘੋਲ ਕੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ’ਤੇ ਪਾਉਣਾ) ਖੇਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕੋਈ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਦਰਅਸਲ ਪੁਰਾਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਰੱਬ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਣ ਦਾ ਇਹ ਅਨੋਖਾ ਢੰਗ ਸੀ। ਵਰਖਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਭਿੱਜੇ ਭਿੱਜੇ ਲੱਗੀਏ। ਚੰਗੀ ਬਰਸਾਤ ਹੋ ਗਈ ਸੌਣੀ ਦੀ ਫਸਲ ਘਰ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਕਣਕ ਛੋਲੇ ਜੌਂ ਸਰਸੋਂ ਤਾਰਾ ਮੀਰਾ (ਹਾੜੀ ਦੀ ਫਸਲ) ਬੀਜੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ । ਵੇਹਲ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨੇ ਕਤਕ ਦੀ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੀਵਾਲੀ ਵਰਗੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ । ਅੱਗ ਦੀ ਥਾਂ ਦੀਵੇ ਖੜਾਕ ਕਰਨ ਲਈ ਪਟਾਕੇ ਅਤੇ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਭਾਂਤ-ਸੁਭਾਂਤਾ ਸਮਾਨ ਬਣਨ ਲੱਗਾ । ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਫਿਕਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫੇਰ ਮਸਤੀ ਦਾ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣਾਂ ਤਾਂ ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਹੈ, ਸੋ ਦੀਵਾਲੀ ਇਕ ਮੌਜ ਮਸਤੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ।

ਅਜ ਵੱਧੀਆ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਰਹਾਇਸ਼ ਲਈ ਵਧੀਆ ਮਕਾਨ ਫੇਰ ਵੀ ਜਦ ਬਰਸਾਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ਗਵਾਰ ਮੋਸਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਅਖਾਣ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਦੀ ਮੋਲੇਧਾਰ ਬਰਸਾਤ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਸਾਲ ਦਾ ਸੋਕਾ ਝੱਲਣਾ ਸੌਖਾ ਹੈ । ਕਈ ਦਫਾ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਬਦਲਵਾਈ ਅਤੇ ਕਿਣ-ਮਿਣ ਕਿਣ-ਮਿਣ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਹਰ ਪਾਸੇ ਸਲ੍ਹਾਬ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੱਮਕ, ਮੱਛਰ ਦੀ ਬੁਹਤਾਤ ਕਾਂਬੇ ਨਾਲ ਮਲੇਰੀਆ ਕੌੜੀ ਕੁਨੈਣ ਸੰਘੋਂ ਨਹੀ ਲਿੱਥਦੀ। ਜਿਸ ਬਰਸਾਤ ਨੂੰ ਮੰਨਤਾਂ ਕਰਕੇ ਮੰਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਰਖਾ ਰੁਤ ਮੁੱਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਸਲ੍ਹਾਬ ਕਾਰਨ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਕਿਟਾਣੂ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ । ਘਰਾਂ ਦੀ ਲੇਪਾ-ਪੋਚੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਕਿਟਾਣੂ ਤਾਂ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਹਨ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਪਏ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਾਗ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ,ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਘਰ ਮਨ ਨੂੰ ਸਕੂਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ , ਗਾਗਰਾਂ ਵਲਟੋਹੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਜੋ ਸਲ੍ਹਾਬ ਕਾਰਨ ਕਾਲੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਂਜ ਬਣਾ ਕੇ ਲਿਸ਼ਕਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਫ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਚੁਗਿਰਦਾ ਸੁਥਰਾ ਲਗਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਿਆਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਫਾਈ ਦਾ ਰੱਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਬੀਮਾਰੀ ਠਮਾਰੀ ਸਮੇਂ ਘਰ ਦੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਘਰ ਅੰਦਰ ਚੱਪਣੀ ਵਿਚ ਕੋਲਾ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ 'ਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਘਿਓ ਪਾਕੇ ਘਰ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਫਿਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।ਪੁਰਾਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੀਵਿਆਂ ਵਿਚ ਬਲਿਆ ਤੇਲ ਲੋ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਤੇਲ ਜ਼ਰੂਰ ਲੂਹਿਆ ਜਾਵੇ ਭਾਵ ਤੇਲ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਵਿੱਛੜ ਗਏ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਵੀ ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਬਲਦਾ ਦੀਵਾ ਰੱਖ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਬਸ ਹਰ ਸਾਲ ਕਤਕ ਦੀ ਮੱਸਿਆ, ਦੀਵਿਆਂ ਭਰੀ ਇਹ ਕਾਲੀ ਰਾਤ, ਸੁਆਦਲੇ ਭੋਜਨ ਨਵੇਂ ਬਸਤਰ ਅਤੇ ਸਾਫ ਸੁਥਰੇ ਘਰ, ਪਠਾਖਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੌਰ ਇਕ ਮੌਸਮੀ ਮੇਲਾ ਹੀ ਸੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕੁਝ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਜੁੜਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਤਿਉਹਾਰ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ ਹੈ। ਪੂਜਾ ਪਾਠ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਕਤਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਖਸ਼ ਦੇ ਤੇਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਦੀਵਾਲੀ ਪੂਜਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਧੰਨਵੰਤਰੀ ਤਿਰੋਦਸ਼ੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਵਿਉਪਾਰੀ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਧੰਨ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਇਸ ਰਾਤ ਲਕਸ਼ਮੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਹੀ ਖਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਧੂਫ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਆਜ ਵਗੈਰਾ ਜੋੜ ਕੇ ਖਾਤਾ ਨਵਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੋਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਜ਼ੇਵਰਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਿਨ ਜ਼ੇਵਰਾਤ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੇ ਕਾਫੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਹ ਮੋਸਮੀ ਮੇਲਾ ਵਿਉਪਾਰਕ ਵੀ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ।

ਕਤਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੱਖ ਦਾ ਚੌਦਵਾਂ ਦਿਨ ਛੋਟੀ ਦੀਵਾਲੀ ਜਾਂ ਨਰਕ ਚੌਰਾਦਸੀ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਗਾਥਾ ਦਾ ਸਭੰਧ ਦੁਆਪਰ ਅਵਤਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨਾਲ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਗਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਅੱਜ ਅਸਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇਕ ਨਰਕਸੁਰ ਨਾਂਮ ਦਾ ਜਾਬਰ ਰਾਜੇ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਰਪਰਾਪਤ 16,100 ਬੇਟੀਆਂ ਆਪਣੇ ਹਰਮ ਵਿਚ ਪਾ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੇ ਸੁਰਲੋਕ ਦੀ ਮਲਕਾ ਅਦਿਤੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਮੁਰਕੀਆਂ ਵੀ ਖੋਹ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਵਤਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗੀ। ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਸਤਿਆਭਾਮਾਂ ਨੂੰ ਮਨਾ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨਰਕਸੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਰਥਵਾਨ ਬਣੇ। ਲੋੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਤੀਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਉਹ ਮੂਰਛਤ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਤਿਆਭਾਮਾਂ ਨੇ ਧੰਨੁਸ਼ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਨਰਕਸੁਰ ਦਾ ਵੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੇ 16100 ਕੰਨਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਛੁੜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦਿਆ ਆਖਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਹੋ।( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ੳਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਲਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ੳਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਤ ਸਮਝ ਕੇ ਨਾ ਕਬੂਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਾਵਾਰਸ ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਗੀਆਂ।) ਨਰਕਸੁਰ ਦਾ ਖੂਨ ਆਪਣੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਲਾ ਕੇ ਜਦ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਰਕਸੁਰ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਈਆਂ।

ਹੁਣ ਇਕ ਰਲਦਾ-ਮਿਲਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਚਾਹਾਂਗਾ । ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਭਾਰਤ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਦੇਸ਼ ਦਿਆਂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀਰੇ ਮੋਤੀ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਸਤ੍ਰੀ ਧੰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਬੇਟੀਆਂ ਲੁੱਟ ਕੇ ਜਦ ਵਾਪਸ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਾਜੇ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਮਾਲ ਵੀ ਖੋਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬੇਟੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤ ਵਿਚੋਂ ਛੁਡਾ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਇਕ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਕਬੂਲ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੋਈਆਂ ਸਮਝ ਕੇ ਕਬੂਲਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਬੇਟੀਆਂ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਅੰਗ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਝੜਪਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇਹ ਸਬਕ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੂਰਵੀਰਾਂ ਦੇ ਵੱਡਮੁੱਲੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕੀ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਕ ਵੀ ਦੀਵਾ ਬਾਲਿਆ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਨਾਂ ! ਉਸ ਦੇ ਉਲਟ ਨਵੰਬਰ 1984 ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਕਾਨਪੁਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸੋਚੀ ਸਮਝੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਮਾਲ ਦੀ ਲੁੱਟ, ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆ ਦੀ ਬੇਪਤੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਸੁਕਰਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਮਹਾਨ ਦੀ ਸ਼ਵੀ ਕਲੰਕਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਲੂੰਦਰੇ ਗਏ ਇਕ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਘਾਵ ਲੱਗਾ ਹੈ।

ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮਿਥਹਾਸ ਤੇ ਕੁਝ ਇਤਹਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਥਹਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਮਥਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਨਾਲ ਇਕ ਅਤਿਅੰਤ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਵਿਸਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਰਧਾਂਗਣੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਧੰਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਦੇਵੀ ਲੱਛਮੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਧੰਨ ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਲਈ ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਲੀ ਰਾਤ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਆਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਛਮੀ ਦੇਵੀ ਸਾਫ ਸੁਥਰੇ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਗੇੜਾ ਮਾਰਦੀ ਹੈ । ਸੋ ਘਰਾਂ ਦੀ ਲੇਪਾ ਪੋਚੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਦੀਵੇ ਬਲ ਰਹੇ ਹਨ ਬਸ ਸਾਰੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਲੱਛਮੀ ਦੇਵੀ ਧੰਨ ਦਾ ਛਟਾ ਦੇ ਜਾਵੇ।

ਦੂਸਰੀ ਮਿੱਥ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਦੇ 14 ਸਾਲ ਬਨਵਾਸ ਤੋਂ ਪਰਤਣ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਅਯੁੱਧਿਆਪਤੀ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਆਪਣੀ ਰਾਣੀ ਕੇਕੇਈ ਦੇ ਹੱਠ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਗਿਆ। ਨਤੀਜਾ ਰਾਣੀ ਕੁਸ਼ਲਿਆ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁਤ੍ਰ ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੂੰ ਰਾਜ ਤਿਲਕ ਦੀ ਥਾਂ 14 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਬਨਵਾਸ। ਰਾਮਚੰਦਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀਤਾ ਨੇ ਪਤੀ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਿਆਂ ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਐਸ਼ੋ ਆਰਾਮ ਦੀ ਥਾਂ ਬਨਵਾਸ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ। ਰਾਣੀ ਸੁਮਿਤ੍ਰਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਲਛਮਣ ਵੀ ਨਾਲ ਜਾਣ ਲਈ ਬਜ਼ਿਦ ਸੀ । ਬਨਵਾਸ ਦੌਰਾਨ ਲੰਕਾ ਪਤੀ ਰਾਵਣ ਸੀਤਾ ਦਾ ਹਰਣ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਰਾਵਣ ਹਾਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਜਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੀਤਾ ਜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਈ, ਉਸ ਦੇ ਜਿਸਮ’ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਬਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਹਰ ਵਕਤ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਫੇਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇਣੀ ਪਈ । ਰਾਮ ਵੱਲੋਂ ਰਾਵਣ ਦਾ ਵੱਧ ਨੇਕੀ ਦੀ ਬਦੀ’ਤੇ ਜਿੱਤ ਮੰਨਦਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਮ ਲਛਮਣ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਦੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਯੁੱਧਿਆ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਦੀਪਮਾਲਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਤਕ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਰਾਜ ਕਾਜ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਸੋਚ ਬਦਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਸੀਤਾ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਤੇ ਫੇਰ ਉਂਗਲੀ ਉਠਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ।(ਆਨੰਦਾ ਕੇ ਕੁਮਾਰਾ ਸੁਆਮੀ ਅਤੇ ਸਿਸਟਰ ਨਿਵਈ ਦਿਤਾ ) ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਮਿਥਸ ਔਫ ਦਾ ਹਿੰਦੂਸ ਅਤੇ ਬੁਧਿਸਟ’ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੇ ਲਛਮਣ ਨੂੰ ਸੱਦ ਕੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਬਾਲ ਖੜਾ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੀਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੰਗਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਲੈ ਜਾਵੇ। ਗੰਗਾ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਰ ਜਾ ਕੇ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਦਸ ਦੇਵੇ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਰਾਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇ।ਸੋ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ। ਗਰਭਵਤੀ ਸੀਤਾ ਜੀ ਨੇ ਰੁਦਨ ਕੀਤੇ, ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਲਮੀਕਿ ਦੇ ਸੇਵਕ ਉਧਰ ਆ ਗਏ, ਜੋ ਸੀਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵਾਲਮੀਕਿ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿਚ ਲੈ ਗਏ। ਆਸ਼ਰਮ ਵਿਚ ਸੀਤਾ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਇਕ ਨੂੰ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਉਂਗਲੀ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜੋ ਲਵੂ ਕਹਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਦੂਸਰੈ ਨੂੰ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਕਿਛਾ ਦੇ ਤੀਲੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਕਿਛੂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।

ਰਾਮ-ਸੀਤਾ-ਲਛਮਣ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਦੀਪਮਾਲਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਕੱਢਣ ਲੱਗਿਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅੱਖ ਛਲਕੀ ਹੋਵੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਇਹ ਇਕ ਮਿਥ ਹੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨਦਿਆਂ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਮੈਨਕਾ ਨੂੰ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਡ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਡਾਇਨਾ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।“ ਯਥਾ ਰਾਜਾ ਤੱਥਾ ਪਰਜਾ “ ਦੇ ਅਖਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇ ਰਾਜੇ ਹੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਕੁਕਰਮ ਕਰਨ ਤਾਂ ਪਰਜਾ ਕਿਵੇਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਲੜਕੀਆਂ ਦਹੇਜ ਦੀ ਬਲੀ ਚੜ੍ਹ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਟੇਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਗਰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਲੜਕੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਰ ਬੁਲਾ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਨੇਕੀ ਦੀ ਬਦੀ’ਤੇ ਜਿੱਤ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸਾਡੇ ਧਰਮੀ ਰਾਮ ਖਾਮੌਸ਼ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਮਾਜ ਦਾ ਆਤਮਕ ਦੀਵਾ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦਾ ਬੁਝ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਬਸ ਦਿਖਾਵੇ ਦੀ ਦੀਪਮਾਲਾ ਅਤੇ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੇ ਗੰਧਕੀ ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਮਲੀਆਮੇਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ

ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਦੀਵਾਲੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਤਕ ਨਿਰਵੈਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਇਡੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਘਰੋ ਘਰੀਂ ਬੈਠ ਗਏ। ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਿਰਵੈਰੁ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਿਰਭਉ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬੀੰਦ ਜੀ, ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹਰਮੰਦਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹੀ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ( ਅੱਜ ਕਲ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਹੈ ) ਏਡਾ ਉਚਾ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਰਨਾ ਮੁਗਲੀਆਂ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਬਗਾਵਤ ਸੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਸਦ ਕੇ ਪੱਜ ਨਾਲ ਗਵਾਲੀਅਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ 52 ਹਿੰਦੂ ਰਾਜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੈਦ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਕੋਈ ਡੇਢ ਸਾਲ ਉਸ ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਰਹੇ । ਅਤੇ ਜਦ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤਾਂ 52 ਹਿੰਦੂ ਰਾਜੇ ਵੀ ਉਹਨਾ ਦੇ ਚੋਲੇ ਦੀਆਂ ਕੰਨੀਆਂ ਫੜ ਕੇ ਰਿਹਾ ਹੋ ਗਏ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ’ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਦੀਪ ਮਾਲਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜੋ ਅੱਜ ਤਕ ਬੜੀ ਸ਼ਾਨ ਸ਼ੌਕਤ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਉਚਤਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਲਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਵੱਲੋਂ ਸਾਜੇ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗੇ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦਾ ਨਾ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰਤਾ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਵੱਡਮੁੱਲੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਦੇ ਕੇ ਇਕ ਪੁਰਖੀ ਤਾਕਤ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਕਮ ਸਾਦਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਪ ਹੀ ਹੁਕਮ ਅਦੂਲੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਖੁਦ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰੀਤਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝ ਕਰ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ।

ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਾਲੀ ਪਾਰਤਪਦਾ

ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਬਾਲੀ ਪਾਰਤਪਦਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਹਾਣੀ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ ਕਿ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਦਾ ਰਾਜਾ ਬਾਲੀ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ ਉਸਨੇ ਕਈ ਪ੍ਚਲਿਤ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਵਾਮਨ ਅਵਤਾਰ (ਗਿਠਮੁਠੀਆ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ) ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਰਾਜਨ ਤੋਂ ਭਿਖਿਆ ਵਜੋਂ ਤਿਨ ਕਦਮ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ । ਬਾਲੀ ਦੀ ਹਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਵਰਾਟ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਸਮੁੱਚੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਦੋ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮੇਟ ਕੇ ਕਿਹਾ ਰਾਜਨ ਦਸ ਤੀਸਰਾ ਕਦਮ ਕਿਥੇ ਰਖਾਂ ਤਾਂ ਬਾਲੀ ਨੇ ਸਿਰ ਅਗੇ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਤਾਲ ਪੁਰੀ ਵਿਚ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ । ਬਾਲੀ ਨੇ ਦਾਨ ਦੇ ਇਵਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦਰਬਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਵਿਯੋਗ ਵਿਚ ਲਛਮੀ ਦੇਵੀ ਬੇਹਬਲ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਬਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਰਾਜਾ ਬਾਲੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ । ਬਾਲੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਲ ਵਾਚ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਇਕ ਦਿਨ ਲਈ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਆਇਆ ਕਰੇਗਾ ਇਹ ਦਿਨ ਉਸ ਯਾਦ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨੈਹਰੂ, ਗਾਂਧੀ ਪਟੇਲ ਵਲੋਂ ਸਿਖ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਛਲ ਲੈਣਾ ਤਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਪ੍ਮਪਰਾ ਦਾ ਹੀ ਦੁਹਰਾ ਸੀ । ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਦਲੇ ਸਿਖ ਕੌਮ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਜਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਦਾ ਸਰਾਪ ਪਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

ਪੰਜਵਾਂ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਈ ਦੂਜ

ਪੰਜਵਾਂ ਦਿਨ ਭਾਈ ਦੂਜ ਹੈ। ਇਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਅਨਸਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨਰਕਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ੳਤੁਪਰੰਤ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਸੁਭਦਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਤਿਲਕ ਲਾਇਆ ਸੀ ।ਇਸ ਦਿਨ ਭਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾ ਨੂੰ ਤੋਹਫੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਭੈਣਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁਖਾਂ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੈਣਾ ਅਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਈ ਦੂਜ ਮਨਾਉਣ ਬਗੈਰ ਦੀਵਾਲੀ ਅਧੂਰੀ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਜੈਨ ਮਤ ਵਾਲੇ ਸੰਤ ਮਹਾਂਵੀਰ ਦੇ ਨਿਰਵਾਣ ਪਰਾਪਤ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਦੀਵਾਲੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਗੱਲ ਦਿਵਾਲੀ ਦੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਹੜ ਅਗੇ ਖੜੋ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਪਾਠਕਾਂ ਤੋਂ ਖਿਮਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।

2024 ਦੀ ਦੀਵਾਲੀ ਸਭ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਖੇੜੇ ਵੰਡੇ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਵਧੇ ਇਹੀ ਤਮੱਨਾ ਹੈ । ਦੀਵਾਲੀ ਦੀਆਂ ਲੱਖ ਲੱਖ ਵਧਾਈਆਂ।

-ਮੁਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੱਗ